Det hender sikkert også deg ein gong i blant at du held kameraet litt skeivt, og dermed ender opp med eit litt skakt bilete. Dette er det lett å retta opp i GIMP ved hjelp av rotérverktøyet. Du aktiviserer dette verktøyet anten ved å klikka på ikonet i verktøyskrinet eller ved å taste stor R når du er innføre biletet. Forsikra deg om at knappen transformer lag i verktøyinnstillingane er aktivisert. (Den venstre knappen av dei tre heilt øvst). Dersom du nå klikkar ein stad på biletet og flytter musemarkøren medan du held venstre museknappen inne, vil du sjå at ein del av biletet “vrir” seg. Samstundes dukkar det opp eit vindauge med “rotasjonsinformasjon”. Når du meiner rotasjonen er høveleg, klikk knappen rotér i informasjonsvindauget, og biletet vil bli sett til den nye utsjånaden.

Det er ikkje alltid like lett å treffa den rette rotasjonsgraden første gongen, og det er freistande å korrigera litt med nye rotasjonar både ein og fleire gonger. Dette bør du helst unngå. Metoden som blir brukt ved denne forma for rotasjon, gjer at biletet blir litt meir uskarpt for kvar rotasjon, same om du roterer biletet mykje eller lite. Kanskje ikkje merkbart om du roterer biletet éin gong, men før eller seinare vil du tydeleg kunne sjå resultatet. Du omgår problemet enklast ved å nullstilla biletet (Angre) mellom kvar rotering.

I GIMP finst det også ein annan, og betre, måte å rotera bilete på. I Verktøyinnstillingane for rotasjonsverktøyet finn du ein avkryssingsboks merka Bakover (korrigerande). Når du brukar denne metoden, vil biletet bli rotert i samsvar med feilen og ikkje, slik som i den førre metoden, for å kompensera for feilen. Vanskeleg? Prøv metoden, og du vil sjå at det er enklare gjort enn sagt.

Når du har rotert eit bilete, vil det bli noen trekanta “hol” i kvart hjørne. Ein måte å bli kvitt desse hola på, er å fylla dei med ein eller annan høveleg bakgrunn. Ein betre måte er å “stusse” (beskjera) biletet litt. Altså å skjere ut ein passeleg bit av biletet, utan å ta med hjørnehola. Sjølvsagt er det aller beste å halde kameraet så rett som mogeleg når du tar biletet, men det er ikkje alltid like enkelt det heller.

Når du fotograferer med digitalkamera, har du ein viss kontroll med kva som kjem med på biletet. Likevel hender det at du seinare oppdagar at biletet kan forbetrast ved å klippe bort uvedkomande ting. Ofte er det også rom for forbetringar ved å endre utsnittet slik at dei viktigaste elementa kjem i dei såkalla nøkkelpunkta. Ein tommelfingerregel, som ikkje bør følgjast altfor slavisk, er “tredelinga”. Denne regelen seier at dersom du deler eit bilete i tre, både horisontalt og vertikalt, skal dei viktigaste elementa i eit bilete plasserast der desse linjene kryssar kvarandre.

For å beskjere eit bilete klikkar du på beskjeringsverktøyet i verktøyskrinet, eller trykker stor C medan du er innføre biletet. Når du nå klikkar og dreg innføre biletet, vil du sjå eit rektangel som viser kva som blir att og kva som blir skore vekk. Du kan utvida og krympa rektangelet ved å ta tak i firkantane i hjørna. Det vil også dukke opp ein dialog der du kan finjustera området dersom det er nødvendig. Når alt er slik du vil ha det, trykk Beskjer-knappen i dialogvindauget.

Trass i avanserte system for eksponeringskontroll, blir bilete tatt med digitalkamera ofte over- eller undereksponerte. I tillegg er det nokså vanleg med fargestikk. I GIMP er det lagt inn mange ulike reiskap for å korrigera fargane i eit bilete, frå automatiske verktøy som blir aktiviserte med eit klikk, til avanserte hjelpemiddel der du kan finjustera alle parametra manuelt. Vi byrjar med dei enklaste.

I GIMP finn du fem automatiske verktøy for korrigering av fargar. Sjølv om dei kanskje ikkje alltid fører fram til dei resultata du er på jakt etter, er dei så raske å prøve ut at dei i det minste kan gi ei rettleiing om kva som bør gjerast med biletet ditt. Med unnatak av autonivå, finn du desse verktøya i biletmenyen under Lag → Fargar → Auto.

Her er ein omtale av dei ulike hjelpemidla:

Dette var dei automatiske fargejusteringane. Finn du at ingen av desse gjer nøyaktig det du ønskjer, må du over på dei interaktive fargeverktøya. Alle desse, unntatt ein, kan nåast via Verktøy → Fargeverktøy eller lag → Fargar i biletmenyen. Etter at du har vald verktøy, kan det hende du må klikka på biletet for å aktivera dialogvindauget for verktøyet.

Det enklaste av desse verktøya er lysstyrke/kontrast. Du kan ikkje gjere så svært mykje med dette verktøyet, men kan vere til nytte når du skal korrigera over- eller undereksponerte bilete. (Derimot er det ubrukbart til å korrigera fargefeil med). Verktøyet har to glidebrytarar som du bruker for å stilla inn lysstyrke og kontrast med. Har du merka av for førehandsvising, og det bør du, kan du sjå resultata direkte på biletet. Kjem du fram til ei innstilling du er nøgd med, klikkar du OK og biletet er endra. Kjem du ikkje fram til noe fullgodt resultat, klikkar du Avbryt, og alt er som før.

Eit meir avansert, men bare litt vanskelegare, verktøy er “Tonenivå”. Dialogvindauget for dette verktøyet ser noe innvikla ut, men til vanleg bruk greier det seg med det området som er merka som “Inngangsnivå” og dei tre trekanta sleideknottane på skalaen like under histogrammet. Den lettaste måten å lære seg korleis verktøyet verkar, er å prøve seg fram. Forsikra deg om at du har merka av for førehandsvising. Skulle du likevel ha behov for nærare opplysningar, kan du kikke på nivåverktøya. Sjå også under “Automatisk tonenivå” ovanfor.

Eit svært kraftig verktøy for å korrigera eksponeringsfeil, er kurveverktøyet. Med dette verktøyet kan du gjere alt det dei to føregåande verktøya kan gjere bare ved å dra kontrollpunkt rundt på ei kurve i ei grafisk framstilling av fargeverdiane i biletet. Samla for alle fargane, eller kvar farge for seg. Igjen er det vel nok å minna om at den enklaste måten å læra seg bruken av verktøyet er å prøve seg fram, etter at du har forsikra deg om at førehandsvisinga er aktivisert. Skulle du likevel ha behov for nærare opplysningar, kan du kikke på kurveverktøyet.

Ein annan måte å kontrollera lysstyrke og kontrast på, er å lage eit nytt lag over det laget du arbeider med. Set modus for det nye laget til multipliser. Nå kan du teikne med ulike gråtoner, frå svart til kvitt, der du ønskjer endringar i biletet. Unngå å teikne med farge, dersom du ikkje ønskjer fargeskift i biletet. Dess lysare grå du brukar, dess mindre endringar. Kvit farge gir ingen forandringar. Du bør bruke diffuse penslar. Harde penslar kan gi uønska effektar ved overgangane. Juster deretter blandingstilhøvet med glidebrytaren som styrer kor gjennomsiktig det nye laget skal vere.

Modus multipliser kan bare gjere deler av biletet mørkare. Har du bruk for å gjere deler av biletet lysare, vel du i staden modus divider. Det finst ein avansert måte å henta fram maksimalt med detaljar i biletet uansett opp- eller nedtoning:

I tillegg til multipliser og divider kan du kanskje oftare få til brukbare effektar med andre modus som t.d. etterbelys (Bm.: Brenn) eller avskygging (Bm.: Blek). Ver likevel litt forsiktig med desse filtra. Dersom du etter ei lita stund med eksperimentering riv deg laus frå datamaskinen, vil du kanskje oppdaga at sola er i ferd med å stå opp. Det er fort gjort å bli riven med. Dessutan er det slik at dess fleire val du har, dess vanskelegare er det å bestemma seg.

Dersom biletet ditt har fargestikk, dvs. for mykje raudt, grønt eller blått, kan dette lett korrigerast ved hjelp av verktøyet for justering av fargenivå. Korriger kvart fargenivå for seg. Dersom dette ikkje blir bra nok, kan du forsøka verktøyet for å justera fargebalansen, eller Kurveverktøyet. Desse to siste er likevel vanskelegare å bruka til denne oppgåva enn den første. (Dei er derimot ypparlege til andre oppgåver).

Det kan til tider vere svært vanskeleg å sjå om fargane er høveleg justerte. Eit greitt hjelpemiddel er å finne eit punkt i biletet som du veit skal vere kvitt eller grått, og plukke opp denne fargen med fargehentaren (pipettesymbolet i verktøyskrinet). Dersom denne fargen inneheld like mykje raudt, grønt og blått ut frå opplysningane som kjem fram i dialogvindauget som dukkar opp, er fargejusteringa korrekt. Dersom fargefordelinga er skeiv, er det lett å sjå kva fargar som må rettast på. Denne teknikken høver også for fargesvake med behov for hjelpemiddel til denne typen arbeid.

Dersom biletet er utvaska, noe som lett skjer når du fotograferar i sterkt lys, kan du forsøka verktøyet kulør/metning. Her finn du tre glidebrytarar: kulør, lysstyrke og metning. Som oftast vil denne typen bilete bli sterkt forbetra ved å auke metninga, og eventuelt etterjustere lysstyrken om det er nødvendig. (“Lysstyrke” i denne kontrollen er ikkje heilt det same som “lysstyrke” i kontrollen for lysstyrke/kontrast sidan dei reknar ut verdiane frå litt ulike kombinasjonar av fargekanalane). I tillegg kan du med kontrollen kulør/metning også finjustera utvalde fargar med fargeknottane øvst i dialogvindauget. Desse er helst for spesiell effektar, og bør ikkje nyttast dersom du ønskjer naturlege fargar i biletet ditt.

Dersom du fotograferar med for lite lys, får du ofte eit motsett problem. Bileta blir for mykje metta. Du kan då sjølvsagt nytta dei same verktøya som ovanfor, men redusera metninga i staden for å auka ho.

Dersom biletet ikkje er skikkeleg fokusert, eller du har ledd på kameraet under fotograferinga, vil biletet bli uskarpt. Det same kan skje om kamerabatteria er nesten flate. Eit svært uskarpt bilete er det ikkje så mykje å gjere med, men er det bare litt uskarpt kan det kanskje bergast.

Den vanlegaste teknikken for å gjere uklåre bilete skarpare, er å nytte uskarpmaske. Dette tilsynelatande misvisande namnet skriv seg frå ein teknikk som blei brukt under framkallinga av film, men er altså, som ein del andre uttrykk, tatt med over i digitalverda. Føremålet med uskarpmaska er å gjere biletet skarpare, ikkje meir uskarpt. Dette filteret, som eigentleg er eit programtillegg, kjem du til frå biletmenyen via Filter → Forbetra → Uskarpmaske. Dette filteret har tre parametrar, “radius”, “mengde” og “grenseverdi”. Til vanleg vil førehandsinnstillingane gi gode resultat, så du bør prøve desse først. Aukar du radius og/eller mengda, vil effekten bli forsterka, men du risikerer at eventuell støy i biletet blir forsterka. I tillegg kan du få noen merkelege effektar særleg ved skarpe kantar. Du kan til ei viss grad unngå dette ved å heva grenseverdien. Altså stille “grenseverdien” til ein høgare verdi.

Like over uskarpmaske i filtermenyen finn du filteret gjer skarpare. Detter filteret gjer omlag det same som uskarpmaska og er i tillegg enklare i bruk. Diverre er det ikkje på lange nær så effektivt. Rådet vårt er difor: Bruk uskarpmaska i staden.

Har du bruk for å gjere deler av biletet skarpare, kan du prøve konturverktøyet (Bm.: Konvolver) som du finn i verktøyskrinet. Med dette verktøyet kan du gjere biletet skarpare, eller mindre skarpt, ved å teikna på det aktuelle området med kva pensel som helst. Det er likevel vanskeleg å få endringane til å sjå naturleg ut med dette verktøyet. Overgangane blir nok skarpare, men samstundes kan du risikera å forsterka eventuell støy som måtte finnast i biletet.

Når du fotograferar i dårleg lys, eller nyttar for rask film, vil biletet bli kornete. Du kan nok glatta ut korna ved å gjera biletet litt uskarpt, men dermed blir biletet også, ja nettopp, uskarpt. I staden finst det to andre verktøy som truleg vil gi betre resultat. Dersom korna ikkje er for store og tydelege, kan du prøva med å setja filteret selektiv gaussisk sløring til ein radius på 1 eller 2 pikslar. Du finn filteret i biletmenyen under Filter → Sløring → selektiv gaussisk sløring. Den andre måten er ved å nytte støvfilteret. Dette finn du i biletmenyen under Filter → Forbetra → Støvfjernar. Du kan nytte førehandsvising når du prøver ut filteret, noe som gjer det lett å eksperimentera med innstillingane.

Ingen av desse hjelpemidla er brukande dersom korninga er svært sterk. Då gjeld bare gamlemetoden, nemleg retusjering. Altså å nitid teikna over biletet med teikneverktøya. Ei tidkrevjande løysing.

Dersom biletet ditt er litt hardt, kan det hende du ønskjer å mjuka det opp litt. Dette løyser du ved å gjere biletet litt uskarpt med filteret “Sløring” som du finn i biletmenyen under Filter → Sløring → Sløring. Repeter sløringa til resultatet er akseptabelt.

For å ta bort støv og å retta opp småfeil, er støvfilteret ganske nyttig. Du finn det i biletmenyen under Filter → Forbetra → Støvfjernar. Det er svært viktig at du bruker dette filteret på små område. Bruk eit av markeringsverktøya og marker feilen som skal rettast opp og eit lite område rundt denne, før du aktiverer filteret. Området må vere så lite at du lett kan skilja biletpunkta som høyrer til feilen frå dei “normale” punkta. (Dersom du prøver dette filteret på heile biletet, vil du truleg aldri finna ei innstilling som gir brukbart resultat). I dialogvindauget for “støvfilteret” finn du ei grei førehandsvising. Følg med på denne medan du endrar parametra med glidebrytarane. Dersom du er heldig, kan du finna ei innstilling som fjernar feilen utan å påverka området rundt for mykje. Dess tydelegare feilen er, dess enklare er det å fjerna han. Dersom det er uråd å finne innstillingar som tar bort feilen, avbryt og prøv på nytt med eit noe anna område på biletet.

Har du fleire feil av denne typen på biletet ditt, må du gjenta prosessen for ein feil om gongen.

Har du behov for å fjerne uønskte element frå biletet ditt, er kanskje kloneverktøyet den greiaste løysinga. Med dette verktøyet kan du teikne på ein del av biletet med utsnitt tatt frå ein annan del av biletet, eller frå eit heilt anna bilete. Løyndommen bak effektiv bruk av kloneverktøyet, er at det finst ein høveleg del av biletet som kan kopierast over den delen du vil ha fjerna. Dersom områda på biletet er svært ulike det som skal erstatta feilen, har du ikkje mykje å fara med. Heldigvis er det som oftast enkelt å finna høvelege område. Har du eit godt bilete av ei nydeleg strand, bare skjemma av ein dårleg plassert person i bakgrunnen, burde det vere lett å finne eit tomt område av stranda som kan nyttast til å klone over den uønskte personen. Det er heilt forbløffande kor naturleg slik kloning kan sjå ut. Ofte heilt umerkande dersom du arbeider litt med teknikken og er heldig med biletet.

Du kan finna meir om kloning i hjelp for kloneverktøyet. Kloning er meir ein kunst enn ein vitskap, og dess meir du øver deg, dess betre resultat kan du oppnå. Ikkje bli skræmd om dei første forsøka blir mislukka. Øving gjer meister.

Dersom det høver slik med biletet, kan ein annan metode vere å klippe ut det uønskte området og deretter bruke tilleggsprogrammet “Resynthesizer” for å fylle holet i biletet. Dette tilleggsprogrammet blir ikkje levert saman med GIMP, men kan lastast ned frå heimesidene til programmeraren: Resynthesizer.

Dette er eit fenomen som kan oppstå når blitslyset blir reflektert frå netthinna til ein person eller eit dyr og tilbake til kameraet. Mange moderne kamera har blitsfunksjonar som skal hindre denne effekten, men dei verkar bare om du brukar dei, og ikkje alltid då heller. Reflekslyset frå eit menneskeauge er alltid raudt, men frå dyr kan dette lyset ha mange andre fargar.

GIMP har ingen spesialverktøy for å fjerna raude auge, men det er likevel enkelt å få det til. Zoom inn auget så det er lettare å arbeida med det. Lag deretter ei høveleg markering av auget og det næraste området rundt. Aktiviser fjørkant så overgangane blir litt meir diffuse. Bruk deretter eit av fargeverktøya fargenivå, kurver eller kulør/metning og juster fargen dit du ønskjer det. Det kan høyrast vanskeleg ut, men etter eit par forsøk har du teknikken inne.

Skulle du føle behov automatisering av prosessen, kan du laste ned hjelpeprogrammet redeye. Programmet blir førebels bare levert som kjeldekode, så du må kompilera det og legge det inn i GIMP sjølv. Sjå kapitlet om å Installere nye tilleggsprogram for nærare opplysningar om korleis du gjer dette.

Det finst ikkje noe eintydig svar på kva filformat du bør lagre bileta dine i. Alt kjem ann på kva du har tenkt å bruka bileta til.

Sjå under filformat for nærare om dei andre filformata.

Når du fotograferar med eit digitalkamera, vil dei fleste fotoapparata legge ein del informasjon om dato, kamerainnstillingane og elles kva produsenten har meint kan vere relevant, inn i biletfila. Desse opplysningane blir lagt inn i JPEG- eller TIFF-filer i eit format som blir kalla EXIF. GIMP kan ikkje gjere seg nytte av desse opplysningane, men dersom GIMP er sett opp med denne operasjonen, kan du lasta inn filer med EXIF-data og lagra dei att i JPEG-format utan å mista opplysningane. Dette er ikkje den ideelle måten å behandla EXIF-data på, men det er betre enn i tidlegare versjonar av GIMP, som ignorerte opplysningane utan å lagra dei.

Dersom du har behov for å lesa opplysningane som ligg i EXIF, kan du laste ned og installera tilleggsprogrammet Exif Browser plug-in. Ein grei plass å legga det er i biletmenyen Filter->Forbetre->Exif Browser. Treng du hjelp for dette, sjå installere nye tilleggsprogram.